|
Notlar: Ercüment G. Aksoy,
Director of Golden Horn Heritage Series
Hayatý
Mesut Ekrem Cemil 1902 yýlýnda Ýstanbul'da doðdu. Tanburi
Cemil Bey'in oðludur. Temel kemençe eðitimini babasýndan almýþsa da tanbur
çalmayý henüz 14 yaþýndayken Cemil Bey öldükten sonra onun öðrencileri
olan Kadý Fuat Efendi ve Refik Fersan'dan öðrenmiþtir. Bir kaç yýl sonra
Yenikapý Mevlevihanesine gitmeye baþlamýþ daha sonra Galata Mevlevihanesi'nde
neyzen Emin Dede and ünlü müzikolog Suphi Ezgi'den dersler almýþtýr.
Mesut Cemil Bey bir süre Hukuk fakültesine devam etmiþ
ama bitirmemiþtir. 1921 yýlýnda musiki eðitimi için Almanya'ya gitmiþ,
Hugo Becker'den viyolonsel dersleri almýþ ve 3 yýl sonra Türkiye'ye geri
dönmüþtür. Bir süre liselerde müzik öðretmenliði yaptýktan sonra 1926
yýlýnda Ýstanbul Radyosu'na spiker olarak girmiþ ve zamanla Radyo bünyesi
içerisinde Türk ve Batý Musikisi Þefliði ve Ankara Radyo Müdürlüðü'ne
kadar yükselmiþtir.
1932 yýlýnda Kahire'de toplanan Þark Musikisi Kongresine
Rauf Yekta Bey ile katýlmýþ orada yaptýðý icralarla Türk musikisini temsil
etmiþ (CD 1 – 6,7,8,9,13) ve adý zamanýn ünlü tanbur icracýlarý ve yorumcularý
arasýnda anýlmaya baþlamýþtýr. Daha sonra Unison Erkekler Korosu'nu kurarak
bazý konserler verip plâklar doldurmuþtur. Tutucular tarafýndan süslemesiz
sade üslubu nedeniyle musikiyi sýkýcý hale getirmekle suçlanmýþsa da bundan
taviz vermemiþtir. Kani Karaca ile dini ve dindýþý musiki programlarý
hazýrlayarak klasik ve dini repertuarýn güzel eserleri ilk kez radyo'da
seslendirmistir (CD I – 10). Münir Nurettin Selçuk ile konserler verip
plâklar doldurmuþtur. Ankara Radyosu'nda Karma Koro'yu kurmuþ müzikalitesi
çok yüksek güzel programlar hazýrlamýþtýr. Daha sonra Ýstanbul Radyosu'na
geçerek Klâsik Koroyu kurmuþ ve haftalýk 45 dakikalýk programlarýnda klâsik
musiki'nin þaheserlerini ilk kez icra ettirmiþtir. Bu programlar çoðu
müzisyen için adeta bir okul olmuþ, bu arada Niyazî Sayýn, Necdet Yaþar
gibi yetenekli öðrencilerin parlamasýna ortam yaratmýþtýr. Mesut Cemil
arkadaþý Cevdet Çaðla ile Baðdat Konservatuarý'nda çalýþmýþ, 31 Eylül
1963 tarihinde Ýstanbul'da ölmüþtür.
Önemi
Mesut Cemil son derecede yetenekli bir kiþiydi. Ustalýk
derecesinde çaldýðý tanburda kimilerine göre babasýný yakalamýþtýr. Viyolonseli
ise konser icracýlarý düzeyinde çalardý. Bu iki çalgýnýn dýþýnda kemençe,
lavta, ud, violin, viyola, baðlama ve baþka halk musîkisi çalgýlarýný
da iyi çalardý. Düzeyine ulaþýlamaz bir koro yöneticisi olup icra üslubu
günümüzün koro yöneticilerini (Nevzat Atlýð) etkilemiþtir. Mesut Cemil
klâsik eserlerimizin bir çoðunu gün ýþýðýna çýkarmýþ, ilk kez yorumlamýþ
bir etnomüzikologdu da. Ýyi bir yazar ve etkileyici bir hatipti. Zamanýmýza
bir kitabý ve musîkinin çeþitli konularý üstüne yazdýðý çok sayýda makalesi
kalan Mesut Cemil Bey bir çok insaný farklý biçimlerde etkilemiþtir.
Mesut
Cemil ses ve saz musîkimizde derin izler býrakmýþ bir yorumcuydu. Türk
musîkisi icrasý pes sesli çalgý kýtlýðý çeker. Bu eksikliðin farkýnda
olan babasý Tanburi Cemil Bey viyolonsel ve yaylý tanburu Türk musîkisinde
ilk kez kullanmýþtýr. Mesut Cemil de babasýnýn yolunda giderek konserlerinde
viyolonsel kullandýrmýþ ya da bizzat kendisi icra etmiþtir. Mesut Cemil'in
tanbur üslubu babasýnýn izlerini taþýmakla birlikte bir çok yönden ondan
farklýlýk gösterir. En uygun geçkilerle bezenmiþ zengin bir melodik yapý,
ustaca çalýþ Mesut Cemil'de de aynen vardýr ama babasýnýn etkisinde doldurduðu
ilk bir kaç plaðý hariç, Tanburi Cemil'in o izlenmesi güç hýzlý mýzrap
darbeleri ve istiflemeleri Mesut Cemil'de pek görülmez. Makamlarý tutumlu
bir tavýrla tanýtýr, bastýðý perdelerin tam hakkýný vererek, aþýrýya kaçmadan
yaptýðý zarif süslemeler ve kaydýrmalar ve güzel geçkilerle çalýþýný zenginleþtirdi.
Mesut Cemil'in tanbur tavrý mýzrabýn geniþ aðzýný kullanarak yaptýðý az
mýzrap vuruþuyla tanburun teknesinden tam rezonans almaya yönelik bir
tavýrdýr. Mesut Cemil muhtemelen Suphi Ezgi'den öðrendiði klasik tanbur
üslubunu sol elin yüzük parmaðý ile yaptýðý çarpmalarla zenginleþtirmiþtir.
Daha çok halk musîkisinde kullanýlan kaydýrmalarý ve baðlama tavrýný sever
Mesut Cemil. Olgunluk dönemi taksimlerinde (müstear ve tahirbuselik gibi,
CD II – 5) tek bir sesi hakkýyla vermeye çok önem vermiþ, son derecede
arýtýlmýþ adeta bir felsefi düzeyi yakalamýþtýr.
Mesut Cemil Bey'in icralarý ulaþýlmaz virtüözitesi yanýnda
belli bir makamýn nasýl yorumlandýðýný göstermesi açýsýndan da çok deðerlidir.
Ýki-üç çalgýyla yaptýklarý yorumlar icra repertuarýmýzýn en melodik, romantik,
gereksiz süslemelerden, aþýrýlýklardan arýndýrýlmýþ örnekleri arasýndadýr
(CD II, III). Bu radyo kayýtlarýnda Mesut Cemil'e en iyi arkadaþlarý olan
Ruþen Kam ve Cevdet Çaðla yanýnda zamanýn en yetenekli icracýlarý olan
Vecihe Daryal, Sadi Iþýlay, Cevdet Kozanoðlu ve Yorgo Bacanos eþlik etmiþlerdir.
Mesut Cemil viyolonsel icrasýnda uzun dem sesleri sevmiþ
ve çok kullanmýþtýr (Suzidil fasýl – CD II-4). Ayný ses üzerinde duran
dem sesler saz musîkisi icrasýna zengin bir karakter vermiþ, adeta bir
gerilim, bir heyecan getirmiþtir. Ýcra tavrý sanki Türk Musîkisine uygun
"yatay" bir harmoni arýyor gibidir. Bu arayýþ özellikle Mesut Cemil'in
geliþtirdiði ortak taksimlerde belli olmaktadýr. Bu taksimlerde müzisyenler
sýrayla yada birlikte bir diyalog kurar artistik bir samimiyet oluþturup
belli bir makamýn sýnýrlarýný araþtýrýrlar (CD II - 3c, CD II – 1b, vb.)
Mesut Cemil ortak taksimlerde çoðu kez karara dem sesleri ile katýlarak
güzel bir gerilim yaratýr.
Mesut Cemil dakik, nüanslý, ve son derecede melodik icra
tarzýyla bir koro yönetmeni olarak rakipsizdir. Unison Erkekler Korosu
ile doldurduðu bir kaç plak dýþýnda klasik koro icralarýnda vurmalý çalgýlara
yer vermemiþ ve eleþtiriler almýþtýr. Kendinden sonraki bazý koro yönetmenleri
de ayný yoldan gittikleri için eleþtirilmiþlerdir. Eleþtirilere göre,
koro icralarýnda vurmalý çalgýlara yer verilmemesi klasik eserlerdeki
usül zenginliðinin kaybolmasýna yol açmýþtýr. Mesut Cemil bu eksikliði
ud ve kanunu ritmik olarak zenginleþtirilmiþ biçimde kullanarak telafi
etmeye çalýþmýþ, pes sesli çalgýlardan ud ve viyolonseli de çok iyi kullanarak
güzel bir harmoni yakalamýþtýr. Daha temel bir düzeyde koro musîkisinin
esasen tek sesli olan Klasik Türk Musîkisi yapýsýna uygun düþüp düþmediði
tartýþýlabilir. Gelgelelim, bütün bu tartýþmalar Mesut Cemil'in en büyük
koro yönetmeni olduðu gerçeðini deðiþtiremez. Romantik, nuanslý, sade
icra tarzýyla Mesut Cemil kendinden önce yaygýn olan gaygaylý okuyuþ tarzýný
bütünüyle deðiþtirmiþtir.
Mesut Cemil'den önce mevlevi ayinleri yalnýzca mevlevihanelerde
ve dini topluluklarda icra edilirdi. Mesut Cemil mevlevi ayinlerini klâsik
repertuara alýp laik devlet radyolarýnda icra ederek klasik repertuarýmýzýn
en olgun en güzel eserleri olan ayinlerin geniþ kitlelerce dinlenip hoþlanýlmasýna
önayak olmuþtur. Mevlevi ayin icralarýnda kudüm kullanýlmýþtýr. Kâni Karaca
ile kýsaltýlmamýþ bir ayin plaðý doldurmuþ (Saba Ayini) ve Türkiye'de
doldurulan ilk LP olan Mevlut kaydýna da yardýmcý olmuþtur.
O döneme kadar Türk Musîkisine karþý geliþtirilmiþ olumsuz
politikasýyla tanýnan Devlet radyolarý Mesut Cemil'in dikkatli yönetimi
altýnda yetenekli müzisyenler yetiþtirilmesi, halk ve geleneksel musikinin
kitlelerce dinlenip yayýlmasýný saðlamýþtýr. Mesut Cemil'in batý musikisi
eðitimi almasýnýn ve batý musîkisini de çok iyi bilmesinin Türk musîkisine
karþý oluþan önyargýlarýn giderilmesinde yararý olmuþtur. Yukarýda da
belirttiðim gibi Mesut Cemil çok etkileyici bir hatipti. Programlarýný
kendisi takdim eder, eserlerin sözlerini vezin hakkýný vererek okurdu.
Mesut Cemil diðer müzisyenleri çok etkilemiþtir. Mesut Cemil Bey tarafýndan
beðenilmek yada azarlanmak bir anlam ifade ederdi. Onun beðenisini kazanmak
için müzisyenler iyi hazýrlanýr, güzel giriþ ve ara taksimleri yapmaya
uðraþýrlardý. Önemli bir toplantýsýný yarýda kesip ancak belli belirsiz
iþitilebilen bir ara taksimi yapan müzisyeni stüdyolarda aradýðý bilinir.
Müzisyeni gidip bulmaya zamaný yoksa bir not býrakýr, takdirlerini ifade
ederdi. Çok güzel bir ara taksimi yaptýðý için arkadaþý Ruþen Kam'a býraktýðý
bir not hep bilinir. O dönemlerde standartlarý Mesut Cemil Bey koymuþ
yada bir baþka deðiþle kendisi standart olmuþtur. Müzisyenler bu standarda
ulaþabilmek için çok çalýþmýþtýr. Özetle, ince zevkiyle, müzikal ve mesleki
otoritesiyle (Radyo Müdürü) Mesut Cemil Bey güzel musiki için bir atmosfer
oluþturmuþtur. Müzisyenlere bir çerçeve ("context") vermiþ ve ölümüyle
býraktýðý boþluk doldurulamamýþtýr.
Eserleri
En ünlü eseri Nihavent Saz Semaisidir. Bu çok güzel eser
yanýnda þehnaz makamýnda kýsa bir longasý ve bir kaç güzel þarkýsý bilinmektedir.
Belkide sabýrsýz kiþiliði yüzünden çok eser bestelememiþ olmasýna raðmen
sayýsýz enfes taksimler ve icralar býrakmýþtýr ardýnda. Babasý Tanburi
Cemil Bey'in hayatý üstüne çok ustaca ve þiirsel bir üslupla yazýlmýþ
bir kitabý ve musîkinin çeþitli konularý üstüne yazdýðý çok sayýda makalesi
kalmýþtýr.
CD'lere aldýðýmýz icralarýn seçiminde eldeki kayýtlarýn
teknik kalitesi bizim için sýnýrlayýcý bir unsur olmuþtur. Teknik olarak
kabul edilebilir düzeydeki kayýtlar arasýndan seçtiðimiz eserlerle Mesut
Cemil'in tarih içinde geliþen çok yönlü sanatýný olabildiðince tanýtmaya
çalýþtýk. Taksimlerindeki sayýsýz makam geçkisini saymazsak seçilen eserlerde
kullanýlan makamlar þunlardýr: Acemkürdi, Bestenigâr, Gerdaniye, Hicaz,
Hicazkâr, Hisarbuselik, Hüseyni, Isfahan, Kürdilîhicazkâr, Mahur, Müstear,
Neva, Nihavent, Nikriz, Rehavi, Segâh, Sultanîyegâh, Suzidil, Sûznâk,
Þedd-i araban, Þehnaz, Tahir, Tahirbuselik, Uþþak.
Cömert yardýmlarý için Walter Z. Feldman, Abraham
Marcus ve Abby Temeltaþ'a teþekkür borçluyuz.
sýra |
CD 1 |
süre |
1 |
Þehnaz Taksim -
Tanbur. Bu ilk iki eser Mesut Cemil'in ilk plâklarýndandýr. Olgunluk
dönemi üslubunun aksine babasýnýn etkisinde, mýzrabýn dar tarafý ve
ucunu çokça kullandýðý hýzlý bir icra tarzý göstermektedir. |
2:47 |
2 |
Þehnaz
Sirto Kendi bestesini tanburla icra etmektedir. |
2:36 |
3 |
Mahur Beste, Eyyubî
Bekir Aða (1685-1759) "Bir afet-i mehpeyker ile müjdelerim var."
Mesut Cemil yönetiminde Tarihi Türk Musikisi Korosu. |
6:16 |
4 |
Segâh Yürük Semai,
Itrî (1638-1712) "Tutî-i mucize-gûyem ne desem lâf deðil," Tarihi
Türk Muzikisi Korosu. |
3:06 |
5 |
Hisarbuselik
Þarký, Tanburî Mustafa Çavuþ ( - d. 1745) "Dök zülfünü meydana
gel," Tarihi Türk Musikisi Korosu. |
2:59 |
6 |
Kürdilîhicazkâr Peþrev,
Vasilaki Efendi (1845-1907) Kahire, Þark Musikisi Kongresi, 1932.
Arþiv Kayýt, H.2.C7 ve H.2.C77. |
4:04 |
7 |
Hicazkâr Saz Semai,
Tanburî Cemil Bey (1871-1916) Kahire, Þark Musikisi Kongresi,
1932. Arþiv Kayýt, H.C.78 |
3:07 |
8 |
Nikriz
Taksim ve Zeybek Kahire, Þark Musikisi Kongresi, 1932. Arþiv
Kayýt, H.C. 78 |
2:43 |
9 |
Hicaz Taksim ve Mandýra
Kahire, Þark Musikisi Kongresi, 1932. Arþiv Kayýt, H.C. 79 |
2:05 |
10 |
Acemkürdi Takým: Beste:
Zekai Dede Efendi (1825-1897) Ýcra: Kâni Karaca (ses), Mesut Cemil
(viyolonsel), Vecihe Daryal (kanun), Cevdet Çaðla (keman), Yorgo Bacanos
(ud), Niyazî Sayýn (ney), Sadettin Heper (kudüm). Anoslar: Mesut Cemil,
1950'lerde kaydedilmiþtir. |
18:28 |
11 |
Sûzinâk
Taksim - Tanbur 78 devir plâk |
2:41 |
12 |
Mahur Saz Semai, Nikolaki
( - d. 1915) Mesut Cemil tarafýndan tanbur ile icra, 78 devir
plâk. |
2:46 |
13 |
Tahir Taksim ve Þarký,
Dellâlzade Ýsmail Efendi (1797-1869) "Ben sana mecbur olmuþum
gel yavrucaðým," Kahire, Þark Musikisi Kongresi, 1932. Arþiv Kayýt,
H.C. 79 Mesut Cemil'in kendi sesiyle yayýmlanan ilk eserdir. |
2:43 |
toplam
|
|
56:07
|
sýra |
CD 2 |
süre |
1 |
Rehavi
Peþrev, Tanburî Ýsak (1745-1814) Ýcra:
Mesut Cemil (tanbur), Sadi Iþýlay (keman), Cevdet Çaðla (viyola), Yorgo
Bacanos (ud), Fikret Kutluð (kanun), Suzidilara'ya geçiþ taksimi Mesut Cemil
tarafýndan tanburla icra edilmiþtir. |
10:06 |
2 |
Makam Sultanîyegâh
Ýcra: Mesut Cemil (tanbur), Süleyman Erguner (ney),
Cevdet Çaðla (viyola)
a) Taksim: Mesut Cemil (tanbur).
b) Sultanîyegâh Peþrev: Nedim Aða.
c) Taksim: Süleyman Erguner (ney)
d) Sultanîyegâh Saz Semai: Nedim Aða |
16:03 |
3 |
Makam Müstear
Ýcra: Mesut Cemil (viyolonsel), Sadi Iþýlay (keman),
Cevdet Çaðla (viyola)
a) Taksim: Mesut Cemil (viyolonsel)
b) Müstear Peþrev: Nikolaki Efendi.
c) Ortak taksim. Bu türün en güzel örneklerinden.
d) Müstear Saz Semaisi:Ýrtical Dede (?). |
13:19 |
4 |
Klasik
Koro. Yöneten: Mesut Cemil (viyolonsel),
Kayýt: 7/23/1963. Anonslar: Mesut Cemil
a) Suzidil Taksim: Cüneyt Kosal (kanun)
b) Suzidil Zencir Beste: Tanburî Ali Efendi (1836-1890); “Yýkýldý darb-ý
sitemle harab olan gönlüm.”
c) Suzidil Devr-i kebir Beste: Tanburî Ali Efendi; “Bilmedik yâri ki bizden
bu kadar gafil imiþ.”
d) Suzidil Aðýr Semai: Tanburî Ali Efendi; “Kaný yâd-ý lebinle hûn-i dil
nûþ ettiðim demler.”
e) Suzidil Yürük Semai: Tanburî Ali Efendi; “Ceyhûn arayan dide-i giryânýmý
görsün.”
f) Ara taksimi: Niyazî Sayýn (ney).
g) Uþþak Aksak Þarký: Ýsmail Dede (1778-1846); “Aðlatýrlar, güldürürler.”
h) Uþþak Aksak Þarký: Þevki Bey (1860-1891); “Mecnun gibi ben gezerken daðlarý.” |
3:06 |
toplam |
|
67:30 |
sýra |
CD 3 |
süre |
1 |
a)
Segâh Peþrev: Yusuf Paþa (1821-1884)
b) Ortak taksim
c) Sûzinâk Saz Semaisi: Nikolaki Efendi
Ýcra: Mesut Cemil, Cevdet Çaðla. |
10:06 |
2 |
a) Isfahan Taksim: Mesut
Cemil (çello)
b) Isfahan Peþrev: Tanburî Ýsak.
c) Keman Taksim.
d) Neva Saz Semai: Ziya Paþa (1849)-1929)
Ýcra: Mesut Cemil (viyolonsel), Sadi Iþýlay (keman), Fahire Fersan (kemençe) |
12:20 |
3 |
Bestenigâr Taksim (Cevdet
Çaðla) ve Bestenigâr Peþrev: Numan Aða (1750-1834).
Ýcra: Mesut Cemil, Cevdet Çaðla. |
9:40 |
4 |
a) Gerdaniye Peþrev:
Suphi Ezgi (1869-1962)
b) Gerdaniye Saz Semaisi: Suphi Ezgi.
c) Geçiþ Taksimi: Kemençe, kanun
d) Hüseyni Oyun Havasý "Çeçen kýzý": Tanburî Cemil Bey.
Ýcra: Mesut Cemil (lavta), Vecihe Daryal (kanun), Ruþen Kam (kemençe) |
13:19 |
5 |
Tahirbuselik Taksim: Tanbur
Bu ve sonraki nihavent taksim Mesut Cemil'in olgunluk dönemi icralarýnýn
en güzel örneklerindendir. |
6:10 |
6 |
a)
Þedd-i araban Peþrev Tanburî Cemil Bey. Ýcra: Mesut Cemil (tanbur),
Ercüment Batanay (tanbur)
b) Nihavent Taksim. Mesut Cemil (tanbur)
c) Nihavent Saz Semai, Kendi eseri. Ýcra: Mesut Cemil (tanbur), Ercüment
Batanay (tanbur) |
15:16 |
toplam |
|
70:48 |
|